“Η μικρή μας κληρονομιά” (του Δρ Πέτρου Πρόκου)

.

Η μικρή μας κληρονομιά (του Δρ Πέτρου Πρόκου)

.

Η ελάσσων πολιτιστική κληρονομιά αποτελείται από όλα τα ιστορικά τεκμήρια, παλαιότερα ή νεότερα, που ποτέ δεν θα βρουν τη θέση τους σε ένα μουσείο, δε θα ανέβουν σε βάθρα και δε θα στολίσουν βημόθυρα, δε θα μπουν σε εξώφυλλα πολυτελών εκδόσεων και δε θα αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης για τους επιστήμονες.

Είναι το ρολόι του παππού, τα υφαντά της γιαγιάς και τα μπακίρια, η παραμελημένη εικόνα στη γωνιά του Ιερού, ακόμα και η παλιά λυχνία, το σκουριασμένο αλέτρι στο χωράφι, το σαρακοφαγωμένο έπιπλο που τρίζει, η παλιά  οικογενειακή φωτογραφία, τα χειρόγραφα και οι καρτ-ποστάλ που κιτρινίζουν στο συρτάρι.

Είναι όλα αυτά τα αντικείμενα που μας πιάνουν χώρο και όλο λέμε να τους δώσουμε μια και να ησυχάσουμε αλλά ποτέ  δε μας πάει η καρδιά να το κάνουμε. Είναι όλα αυτά που όπως λέει ο ποιητής «μας εξαντλούν τους αγκώνες και δε ξέρουμε που να τα ακουμπήσουμε».

Είναι η «μικρή» μας κληρονομιά που παρότι δε φέρει καμιά ιδιαίτερη ιστορική, αισθητική ή άλλη αξία, κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στη καρδιά και τη συνείδηση μας,  έχει όπως λέμε αξία καθαρά συναισθηματική. Η πολιτιστική κληρονομιά όμως έχει πάψει στο αξιακό σύστημα του δυτικού κόσμου να αξιολογείται με συναισθηματικά κριτήρια. Αποτελεί πια περιουσιακό τεκμήριο, και μάλιστα με ανταποδοτικό όφελος. Σε αυτό τον αδυσώπητο κόσμο που τα πάντα μεταφράζονται σε «χρήμα» τι θέση έχει λοιπόν η μικρή μας κληρονομιά;

Η συναισθηματική αξία της μικρής μας κληρονομιάς που είναι καθαρά προσωπική και απολύτως υποκειμενική μπορεί εύκολα να μετουσιωθεί σε οικουμενικές αξίες όπως η παράδοση, η καλαισθησία, η οικογενειακή θαλπωρή, η αειφορία, η φιλοξενία.

Σε αντίθεση με τα αρχαία τεκμήρια που κλεισμένα πίσω από γυάλινες προθήκες και κάγκελα μαρτυρούν ένα φιλολογικό μονάχα παρελθόν που δεν μας είναι οικείο, τα αντικείμενα του λαϊκού πολιτισμού, η λαϊκή τέχνη, η αγροτική κληρονομιά τα προσωπικά κειμήλια, φέρουν απόηχους ενός κοντινού παρελθόντος με το οποίο αισθανόμαστε συγγένεια και εγγύτητα. Ο δυτικός άνθρωπος του αστικού πολιτισμού, αποκομμένος από τη φύση, τις αξίες της αγροτικής ζωής, την παράδοση, από μια πιο ανθρώπινη καθημερινότητα που βίωναν οι παππούδες μας, αναζητά  αντίστοιχες εμπειρίες κατά τη διάρκεια του ελευθέρου χρόνου και των διακοπών που θα του προσφέρουν έστω μια μικρή γεύση της «απλής ζωής» που έχει απολέσει.

Μαζί με την αρχιτεκτονική ακεραιότητα που είναι προϋπόθεση, τα φορητά αντικείμενα της μικρής μας κληρονομιάς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της αυθεντικής αυτής εμπειρίας. Από προσωπικά κειμήλια μετατρέπονται σε εκπαιδευτικό υλικό, μάρτυρες της ιστορίας των καθημερινών ανθρώπων, της αγροτικής ζωής, των συνηθειών και των εργασιών που έχουν πια εκλείψει και συναντώνται σχεδόν αποκλειστικά στη άυλη προφορική παράδοση, τεκμήρια ενός νοσταλγικού παρελθόντος που δεν έχουμε βιώσει αλλά μας είναι οικείο, μας ξεκουράζει και μας διδάσκει.  Από ταπεινά εργαλεία, απολύοντας τη χρηστική τους υπόσταση, μετατρέπονται σε αντικείμενα τέχνης, εκπροσώπους της λαϊκής ανεπιτήδευτης καλαισθησίας και απέριττης ομορφιάς που μας ψυχαγωγεί και μας παιδεύγει.

Ειδικά όσον αφορά τη Σίφνο είναι πρόδηλο ότι ο τουρισμός που ολοένα αυξάνεται, φέρει αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που δεν αρκούνται σε λίγο ήλιο και θάλασσα και αποζητά την αυθεντική εμπειρία, τη γνώση και την επαφή με τη παράδοση και τις αξίες του τόπου που θα επισκεφθεί.

Δυστυχώς όμως αφορμή αυτού του άρθρου αποτελεί το γεγονός ότι δεν είναι λίγες οι φορές που συναντάμε τη κληρονομιά μας πεταμένη στα σκουπίδια ανάμεσα σε πλαστικές σακούλες και απορρίμματα. Και είναι ακόμα πιο λυπηρό όταν τα αυθεντικά αυτά τεκμήρια, κυρίως είδη οικοσκευής, θυσιάζονται για να αντικατασταθούν από σύγχρονα κακέκτυπά τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις βρίσκονται  σε αρκετά καλή κατάσταση και με ελάχιστη φροντίδα μπορούν να αποκατασταθούν, να ξαναζωντανέψουν, να αποκτήσουν αισθητική αξία και εκπαιδευτική υπόσταση. Τηρώντας μάλιστα κάποιες βασικές αρχές πρόληψης μπορούμε να τα διατηρήσουμε για άλλα τόσα χρόνια, ώστε να αποτελέσουν τη μικρή κληρονομιά και των παιδιών και γιατί όχι και των εγγονών μας.

.

Δρ Πέτρος Πρόκος
Συντηρητής αρχαιοτήτων, ΥΠΠΟ

.